دیابت یکی از قدیمی ترین بیماریهای شناخته شده توسط بشر است که مدارک تاریخی جالبی از آن وجود دارد. در ادامه به خلاصه این تاریخچه از دوران باستان تا به امروز اشاره می شود:

• دوران باستان (قبل از میلاد تا قرون وسطی):

۱۵۵۰ سال قبل از میلاد(مصر باستان): در پاپیروس ابرس که یکی از قدیمی ترین اسناد پزشکی مصری است علائمی شبیه  به دیابت شامل ادرار زیاد و کاهش وزن توصیف شده است ولی اشاره ای به طعم شیرین در ادرار نشده است.

قرن ۵ قبل از میلاد(هند باستان): پزشکان هندی در متون آیورودا، یک بیماری به نام مادهومه را توصیف کردند که به معنی ادرار عسلی بود. آنها متوجه شدند ادرار بیماران مورچه ها را جذب می کند.

قرن ۲ قبل از میلاد(یونان باستان): آرتائوس کاپادوکیایی اولین کسی بود که نام دیابت “Diabetes” را به کار برد که از واژه یونانی دیاباینین  “Diabainein” به معنی “عبورکردن” یا “سیفون” گرفته شده بود زیرا بیماران آب زیادی می نوشیدند و به سرعت از طریق ادرار دفع می کردند.

جالینوس نیز دیابت را یک بیماری نادر می دانست.

• قرون وسطی و دوران اسلامی( قرن ۵ تا ۱۵ میلادی):

پزشکان مسلمان: ابوبکر محمد زکریای رازی(قرن ۹ میلادی) و ابن سینا (قرن ۱۰ تا ۱۱ میلادی) در کتابهای خود مانند الحاوی و قانون در طب به توصیف دیابت پرداختند.

ابن سینا علائمی مانند تشنگی شدید، کاهش وزن و شیرینی ادرار را دقیقا شرح داد. آنها دیابت را با ورزش، گیاهان دارویی و تغییر رژیم غذایی درمان می کردند.

• کشفیات علمی در قرون ۱۶ تا ۱۹ میلادی:

۱۶۲۱-۱۶۷۵: توماس ویلیس انگلیسی واژه “Mellitus”  به معنای “عسلی یا شیرین” را به دیابت افزود. او در کتاب خود نوشت ادرار بیماران دیابتی مانند عسل شیرین است و پس از مدتی مانند شکر خشک می شود. همچنین ویلیس حدس زد که دیابت فقط یک بیماری کلیوی نیست بلکه اختلالی سیستمیک است که ممکن است به خون مرتبط شود. او یکی از اولین کسانی بود که پیشنهاد کرد قند موجود در ادرار ابتدا از خون وارد ادرار می شود گرچه مکانیسم دقیق آن را نمی دانست. ویلیس علائم دیابت را با جزئیات توصیف کرد از جمله: پلی دیپسی، پلی اوری و کاهش وزن سریع علیرغم پرخوری. همچنین متوجه شد که دیابت در برخی خانواده ها بیشتر دیده می شود و درواقع اولین اشاره به نقش ارث در بیماری دیابت را داشت.

روش تشخیصی ویلیس چشیدن  ادرار بیماران بود زیرا در آن زمان آزمایشگاهی برای اندازه گیری قند خون وجود نداشت.

اهمیت کار ویلیس در این بود که تا پیش از آن بسیاری فکر می کردند دیابت فقط یک بیماری کلیوی است اما ویلیس نشان داد که این بیماری مربوط به سوخت وساز بدن است. تفیکیک دیابت ملیتوس از دیابت بی مزه کمک بزرگی به طبقه بندی بیماریها کرد. نظریه های او راه را برای تحقیقات بعدی درباره نقش پانکراس و انسولین هموار کرد.

نکته جالب اینجاست که نام “حلقه ویلیس” در مغز از نام این دانشمند گرفته شده است.

در ایران هم دیابت نوع دو با عنوان “مرض قند” شناخته می شود.

۱۷۷۶ میلادی: متیو دابسون انگلیسی ثابت کرد که شیرینی ادرار بیماران دیابتی به دلیل وجود قند(گلوگز) است.

۱۸۶۹ میلادی: پاول لانگرهانس آلمانی ساختارهای جزیره ای در پانکراس را کشف کرد که بعدها جزایرلانگرهانس نام گرفتند اما نقش آنها را متوجه نشد.

۱۸۸۹ میلادی: اسکار مینکوفسکی و جوزف فون مرینگ با آزمایش روی سگها نشان دادند که برداشتن پانکراس سک باعث دیابت می شود و نقش پانکراس در کنترل قند خون را ثابت کردند.

• قرن ۲۰ میلادی( انقلاب درمان دیابت):

۱۹۱۶ میلادی: یک فیزیولوژیست انگلیسی به نام سر ادوارد شارپی شافر

دریافت که دیابت به دلیل

فقدان  یک ماده شیمیایی خاص که توسط پانکراس تولید می شود بوجود

می آید. او  این ماده را انسولین نامید که از کلمه لاتین “insula ” به معنای

“جزیره”  مشتق شده است و اشاره به سلولهایی در پانکراس دارد که

انسولین ترشح می  کنند و بعنوان جزایر لانگرهانس شناخته شده اند.

۱۹۲۱-۱۹۲۲ میلادی: فردریک بنتینگ و چارلز بست کانادایی موفق به استخراج انسولین از پانکراس سگ  شدند و با کشف عملی انسولین، این نام را جهانی کردند.

اولین بیمار انسانی که با انسولین درمان شد لئونارد تامپسون ۱۴ ساله بود.

۱۹۵۰-۱۹۶۰ میلادی: تولید انسولین های طولانی اثر مانند NPH و توسعه دستگاههای اندازه گیری قند خون آغاز شد.

۱۹۷۸ میلادی: تولید انسولین انسانی با روشهای مهندسی ژنتیک توسط شرکت ژننتک انجام شد.

• قرن ۲۱(پیشرفت های مدرن):

ابزارهای نوین: پمپ های انسولین، GCM و اپلیکیشن های کنترل دیابت

درمان های جدید: داروهای خوراکی مانند متفورمین، مهار کننده های SGL2 ، آگونیستهای GLP-1

تحقیقات آینده: پیوند سلولهای جزیره ای، سلولهای بنیادی و پانکراس مصنوعی

آمار جالب در مورد دیابت:

قدیمی ترین توصیف دیابت مربوط به ۳۵۰۰ سال قبل در مصر باستان است.

طولانی ترین فاصله بین کشف علائم دیابت تا درمان ۳۴۰۰ سال است.

اولین دستگاه کنترل قند خون خانگی در سال ۱۹۷۰ میلادی مورد استفاده قرار گرفته است.

دیابت در حال حاضر شایعترین اختلال اندوکرین و همچنین شایعترین علت

کوری ، ESRD  و  قطع عضو غیرتروماتیک اندام تحتانی در بزرگسالان می

باشد.

تاریخچه دیابت در یک نگاه اجمالی:

۳۵۰۰ سال قبل: مصری ها متوجه شدند بعضی افراد بی دلیل لاغر می شوند و ادرار زیادی دارند.

۲۵۰۰ سال قبل: هندی ها کشف کردند که ادرار بعضی بیماران مورچه ها را جذب می کند.

۳۰۰ سال قبل: دکتر ویلیس با چشیدن ادرار برای اولین بار واژه ملیتوس یعنی شیرین را به کار برد.

۱۰۰ سال قبل: کشف انسولین جان میلیون ها انسان را نجات داد.

امروز: کنترل دیابت با حسگرهای هوشمند و پمپ های خودکار

تاریخچه انسولین:

۱۹۲۱:کشف معجزه آسای انسولین با استخراج انسولین از پانکراس سگ صورت گرفت و اولین تزریق موفق به سگ دیابتی و زنده ماندن آن در نتیجه کاهش قند خون اتفاق افتاد.

۱۹۲۲: اولین بیمار انسانی که یک پسر ۱۴ ساله در حال مرگ بود و با وزن ۳۰ کیلوگرم در کما به سر می برد بصورت معجزه آسایی با تزریق انسولین بهبود پیدا کرد.

۱۹۲۳: از این تاریخ به بعد انسولین به صورت انبوه تولید شد.

انسولین تا دهه ۱۹۸۰از گاو و خوک تامین می شد.

۱۹۳۶: انسولین NPH

۱۹۵۱: انسولین Reg

۱۹۷۸: انسولین هیومن تولید شده با مهندسی ژنتیک

۱۹۹۶: آنالوگ های مدرن مانند لانتوس و نوورپید

آمارهای تکان دهنده:

قبل از ۱۹۲۱ امید به زندگی بیماران مبتلا به دیابت کمتر از یک سال و امروزه بیماران با کنترل مناسب می توانند طول عمر طبیعی داشته باشند.

تاریخچه داروهای خوراکی دیابت:

دهه ۱۹۵۰(انقلابی در درمان دیابت نوع ۲):

۱۹۵۵: اولین داروی خوراکی  دیابت به نام “کاربوتامید” در آلمان تولید شد. این دارو از خانواده سولفونیل اوره ها بود که ترشح انسولین از پانکراس را افزایش می داد اما به دلیل عوارض جانبی قابل توجهی که داشت از رده خارج شد.

۱۹۵۶: تولبوتامید به عنوان اولین قرص دیابت بی خطر و موثر درایالات متحده تایید شد. این دارو تا امروز نیز در برخی کشورها مورد استفاده قرار می گیرد.

۱۹۵۷: متفورمین در فرانسه تولید شد اما در ۱۹۹۴ مورد تایید FDA قرار گرفت.

۱۹۸۰ به بعد: تولید سایر داروهای ضد دیابت شامل مهار کننده های آلفا گلوکوزیداز، تیازولیدین دیون ها و …

 نقش جنگ های جهانی در پیشرفت درمان دیابت:

جنگ جهانی اول(۱۹۱۴-۱۹۱۸):هزاران سرباز با علائم تشنگی شدید و کاهش وزن سریع از جبهه ها برگشتند. پزشکان ابتدا تصور می کردند این علائم ناشی از استرس جنگی است. این موج بیماران توجه جامعه پزشکی را به بیماری دیابت جلب کرد و تحقیقات را تسریع بخشید.

جنگ جهانی دوم(۱۹۴۵-۱۹۳۹): انسولین به عنوان سلاح استراتژیک

• عملیات نجات انسولین نروژ: آلمان ها در اشغال نروژ ذخایر انسولین را مصادره کردند بنابراین دانشمندان نروژی در مخفیگاه های زیرزمینی انسولین را از پانکراس ماهی های محلی استخراج کردند.
• پیشرفت فناوری سرنگ: نیاز به تزریق سریع انسولین برای سربازان دیابتی منجر به اختراع سرنگ های یک بار مصرف شد.
• کشف ارتباط دیابت و استرس: پزشکان ارتش متوجه شدند استرس نبرد می تواند قند خون را در بیماران دیابتی به شدت افزایش دهد.